Het slaapwandelen gebeurt in de meeste gevallen in een halfbewuste toestand, waarin men zich wel bewust is van het eigen lichaam, maar de omgeving waarin men zich op dat moment bevindt, (voor een deel) droomt, of door middel van een droombewustzijn waarneemt. Vaak zijn de ogen van een persoon die slaapwandelt tijdens de nachtelijke escapades gewoon geopend. Zelfs praten, zomaar zonder duidelijke aanleiding of als een reactie op andere personen, is niet abnormaal voor een slaapw3andelaar, hoewel het dat wat wordt gezegd in de regel niet duidelijk is.
Dat men een slaapwandelaar niet wakker zou mogen maken is voor een deel juist, maar is nog altijd niet door de wetenschap bewezen. Men dient voorzichtig te zijn, omdat iemand die slaapwandelt gedesoriënteerd kan zijn, Hierbij kunnen opvolgend handelen resulteren in een verwonding van zichzelf of van anderen. Aan wordt geraden om een slaapwandelaar niet te laten schrikken en/of op de schouder te kloppen. Tegen iemand die slaapwandelt spreken mag overigens wel.
Een bijzondere vorm van slaapwandelen is de zogenaamde is de REM Sleep Behavioral Disorder. Hierbij blijft de normale spierverslapping gedurende de remslaap uit met als gevolg dat de activiteiten in de droomslaap veranderen. Deze slaapstoornis komt dikwijls voor bij de ziekte van Parkinson. De ziekte van Parkinson, is een hersenaandoening waarbij zenuwcellen, met name, maar niet uitsluitend de zenuwcellen van de substantia nigra (ook wel de zwarte stof genoemd), geleidelijk degenereren (afsterven).
Er zijn verhalen bekend van mensen die ervan worden verdacht tijdens het slaapwandelen misdaden te hebben begaan of zich hebben verplaatst over een lange afstand, al dan niet met een gemotoriseerd voertuig. Toch twijfelen sommige mensen aan dergelijke verhalen en zij kunnen dan ook niet geloven dat men tijdens het slaapwandelen dingen zou doen die men ook niet doet opp het moment dat men gewoon wakker zou zijn. Zo zal iemand die niet gewelddadig van aard is nooit een geweldmisdrijf plegen tijdens het slaapwandelen.